Thông tin từ Hội nghị Sơ kết công tác Tài chính - Ngân sách nhà nước 6 tháng đầu năm 2024 do Bộ Tài chính tổ chức ngày 15/7 cho thấy, thu ngân sách nhà nước trong 6 tháng đầu năm 2024 đạt 1.038,1 nghìn tỷ đồng, bằng 61% dự toán và tăng 17,7% so cùng kỳ năm 2023.
Chính sách tài khóa được dùng để làm gì?
Chính sách tài khóa có vai trò quan trọng trong nền kinh tế vĩ mô. Mục tiêu của chính sách tài khóa nhằm:
Chính sách tài khóa là một công cụ mạnh mẽ trong tay chính phủ để định hình nền kinh tế, đạt được tăng trưởng bền vững, công bằng xã hội.
Đọc thêm: Chính sách tiền tệ là gì? Ảnh hưởng của chính sách nới lỏng và thắt chặt tiền tệ lên thị trường Crypto
Chính sách tài khóa (tên Tiếng Anh: Fiscal policy) là các biện pháp can thiệp của chính phủ đến hệ thống thuế và chi tiêu của chính phủ nhằm đạt được các mục tiêu của nền kinh tế vĩ mô như tăng trưởng kinh tế, tạo công ăn việc làm hoặc ổn định giá cả và kiểm soát lạm phát.
Chỉ chính phủ mới có quyền và chức năng thực thi chính sách tài khóa.
TIẾP TỤC HỖ TRỢ THUẾ, PHÍ TRÊN 180.000 TỶ ĐỒNG
Trong đó, thu nội địa đạt 60,1% dự toán, tăng 19,7% so cùng kỳ; thu từ dầu thô đạt 64,3% dự toán, giảm 5,1% so cùng kỳ; thu cân đối ngân sách từ hoạt động xuất nhập khẩu đạt 68,4% dự toán, tăng 11,5% so cùng kỳ.
Để ngành tài chính đạt những kết quả đáng khích lệ, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho rằng điều này có được nhờ chính sách hỗ trợ người dân và doanh nghiệp đã đi vào cuộc sống; đồng thời, phản ánh đúng bối cảnh nền kinh tế tiếp tục phục hồi và tăng trưởng khá với GDP 6 tháng đầu năm tăng trưởng 6,42%, CPI bình quân 6 tháng tăng 4,08% so cùng kỳ, lạm phát cơ bản tăng 2,75%, đạt mục tiêu đề ra.
Tuy nhiên, tình hình thế giới tiếp tục bất ổn, phát sinh nhiều khó khăn, thách thức lớn; cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn gay gắt, xung đột quân sự leo thang ở một số quốc gia, khu vực; lạm phát tuy đã hạ nhiệt song vẫn còn ở mức cao; giá vàng, xăng dầu, nguyên vật liệu, hàng hóa, cước vận tải biển biến động mạnh, tạo sức ép lên lạm phát và tăng trưởng toàn cầu.
Ở trong nước, tổng cầu tiêu dùng phục hồi chậm; sản xuất kinh doanh của một số ngành, lĩnh vực vẫn còn khó khăn; áp lực lạm phát lớn do biến động tăng của tỷ giá, điều chỉnh giá điện, tiền lương...
Trước nhiều thách thức, ngành tài chính tham mưu, đề xuất trình Chính phủ trình cấp thẩm quyền ban hành và ban hành theo thẩm quyền các chính sách giảm, gia hạn thuế, phí, lệ phí và tiền thuê đất cho doanh nghiệp, người dân với quy mô lên đến 184 nghìn tỷ đồng trong điều kiện kinh tế và tài chính công còn khó khăn.
Theo đó, chính sách giảm thuế, phí, lệ phí khoảng 92,3 nghìn tỷ đồng; gia hạn thuế và tiền thuê đất khoảng 92,56 nghìn tỷ đồng. Kết quả thực hiện chính sách miễn, giảm thuế, phí, lệ phí trong 6 tháng đầu năm đạt khoảng 47,3 nghìn tỷ đồng.
Các công cụ của chính sách tài khóa
Các công cụ của chính sách tài khóa bao gồm thuế, chi tiêu Chính phủ và tài trợ cho thâm hụt ngân sách.
Thuế là một khoản phí bắt buộc hoặc một số loại thuế khác áp dụng cho người nộp thuế (một cá nhân hoặc pháp nhân) phải trả cho nhà nước khi đáp ứng đủ các điều kiện nhất định.
Thuế có rất nhiều loại như thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất nhập khẩu, thuế bất động sản, v.v...
Thuế là khoản thu vào nên thuế sẽ tác động lên tổng cầu theo chiều trái ngược nhau.
Khi thuế tăng thì thu nhập của người dân sẽ giảm, từ đó dẫn đến giảm chi tiêu tiêu dùng và kéo theo tổng cầu giảm, GDP cũng giảm theo.
Ngược lại, khi thuế giảm sẽ thúc đẩy người dân chi tiêu, mua hàng hoá sử dụng dịch vụ nhiều hơn, song song đó tổng cầu tăng kéo theo GDP tăng.
Các chính sách chi tiêu chính phủ cũng rất đa dạng. Dựa theo tính chất, chi tiêu của Chính phủ bao gồm hoạt động mua sắm hàng hóa dịch vụ và chuyển nhượng. Trong đó:
Chi mua hàng hoá và dịch vụ: là hoạt động Chính phủ sử dụng Ngân sách Nhà nước để chi cho y tế, giáo dục, quốc phòng. Các khoản chi này có tác động lớn đến trình độ, kỹ năng và năng suất lao động của một quốc gia.
Chi đầu tư công: bao gồm đầu tư cơ sở hạ tầng đường xá, cầu cống, trường học, bệnh viện. Khoản chi tiêu này cải thiện tiềm năng sản xuất của một nền kinh tế.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (2016) có thể coi đầu tư công là chi tiêu Chính phủ. Bởi lẽ, đầu tư công được Chính phủ đầu tư bằng nguồn vốn Nhà nước.
Sự gia tăng chi tiêu của Chính phủ đã làm tăng sức mua của người dân, từ đó đẩy nhanh sự tăng trưởng của nền kinh tế. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, sự cắt giảm quy mô chi tiêu Chính phủ lại có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Chi chuyển nhượng: là khoản trợ cấp của Chính phủ cho những đối tượng chính sách ( như người nghèo, người khuyết tật, thương binh, nhóm người dễ bị tổn thương khác trong xã hội… ).
Khác với chi mua sắm hàng hoá dịch vụ, chi chuyển nhượng tác động gián tiếp đến tổng cầu thông qua việc ảnh hưởng đến thu nhập và tiêu dùng cá nhân. Khi chi chuyển nhượng tăng sẽ làm tiêu dùng cá nhân tăng lên và từ đó gia tăng tổng cầu.
Tài trợ thâm hụt (Deficit financing) là việc tài trợ trong tình hình các khoản chi của ngân sách Nhà nước vượt quá các nguồn thu ngân sách Nhà nước.
Một số biện pháp tài trợ thâm hụt ngân sách:
Vay nợ trong nước: Chính phủ có thể tiến hành vay nợ trong nước bằng cách huy động nguồn tiền dự trữ trong dân chúng thông qua phát hành trái phiếu, công trái của Chính phủ.
Vay nợ nước ngoài: Chính phủ có thể nhận viện trợ nước ngoài hoặc vay nợ nước ngoài từ các Chính phủ nước ngoài, các định chế tài chính thế giới ( như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB),...), các tổ chức quốc tế, tổ chức liên chính phủ,…
Sử dụng dự trữ ngoại tệ: Chính phủ có thể giảm dự trữ ngoại tệ để tài trợ thâm hụt ngân sách.
Tiền tệ hóa thâm hụt: Chính phủ có thể đi vay Ngân hàng Trung ương để bù đắp. Để đáp ứng yêu cầu này, Ngân hàng trung ương sẽ tăng việc in tiền. Việc này sẽ làm tăng cơ sở tiền tệ.
Giảm thất nghiệp, tăng cơ hội việc làm
Chính sách tài khóa có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ Chính phủ phân bổ hiệu quả các nguồn lực kinh tế thông qua hai công cụ: chi tiêu Chính phủ và thuế.
Việc giảm thuế, phí, đẩy mạnh đầu tư công, tạo vốn mồi góp phần thúc đẩy doanh nghiệp nắm bắt cơ hội sản xuất, kinh doanh. Từ đó có thể tạo ra nhiều cơ hội việc làm và nâng cao tỷ lệ có việc làm.
Ngoài ra, giảm thuế còn có thể kích thích chi tiêu của người dân, thúc đẩy nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ, cũng góp phần mở ra nhiều cơ hội việc làm mới.
Duy trì ổn định giá cả trên thị trường và kiểm soát lạm phát cũng là mục tiêu của chính sách tài khóa.
Bằng cách tăng thuế hoặc giảm chi tiêu chính phủ, chính phủ có thể hạn chế nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ để kiểm soát tình trạng lạm phát. Điều này đảm bảo sự ổn định giá trị trong nền kinh tế trong tầm kiểm soát, tạo lập nên môi trường an toàn cho tăng trưởng đầu tư và phát triển.
Chính sách tài khóa thu hẹp
Chính sách tài khóa thu hẹp là chính sách thắt chặt chi tiêu của Chính phủ (G < T) thông qua việc giảm bớt chi tiêu hoặc/và tăng nguồn thu của chính phủ.
Chính sách tài khóa thắt chặt thường được sử dụng khi nền kinh tế phát triển quá mức để kìm hãm sự phát triển quá nóng của nền kinh tế và kiềm chế lạm phát.
Chính phủ sẽ giảm chi tiêu công và tăng thuế, lúc này tổng cầu sẽ giảm, dẫn đến thu nhập quốc dân giảm, giảm phát triển kinh tế và giảm lạm phát.
Bài viết trên đã khái quát về chính sách tài khóa, làm rõ khái niệm
các công cụ hỗ trợ và các khuynh hướng của chính sách này. Ngoài ra, bài viết cũng giúp bạn hiểu rõ được tầm quan trọng của chính sách tài khóa trong việc hỗ trợ Chính phủ định hướng, điều tiết, thúc đẩy kinh tế phục hồi và phát triển.
